Εικοσιπέντε δευτερόλεπτα ήταν αρκετά για να αλλάξει η σύγχρονη ιστορία στο νησί της Κω. Στις 8.05 το πρωί της Κυριακής της 23ης Απριλίου 1933. Ήταν ανήμερα του Αγίου Γεωργίου και του Αγίου Θωμά όπως συνέπεσε να είναι και εφέτος μαζί αυτές οι δύο μεγάλες γιορτές της χριστιανοσύνης. Το νησί σείστηκε από άκρη σε άκρη. Ήταν η στιγμή που εκδηλώθηκε ο ισχυρός  σεισμός των 6,5 Ρίχτερ. Σχεδόν τα πάντα κατέρρευσαν.

Ο τραγικός απολογισμός του σεισμού ήταν 178 νεκροί μόνο στην Κω εκ των οποίων οι μισοί ήταν παιδιά, οι 25 ήσαν Οθωμανοί και 5 Εβραίοι. Καταγράφηκαν περισσότεροι από 10 αγνοούμενοι. Σε περίπου 600 υπολογίζονταν οι τραυματίες οι μισοί εκ των οποίων με πολύ σοβαρά τραύματα. Στην πόλη της Κω η καταστροφή ήταν βιβλική.

Καθίζηση ένα μέτρο το λιμάνι

Ο προβλήτας στο λιμάνι έπαθε καθίζηση ενός μέτρου. Σπίτια, υποδομές, εκκλησίες ακόμα και το νοσοκομείο της πόλης καταστράφηκαν. Τα χωριά Αντιμάχεια, Ασφενδιού, Πολί, Ασεφτί, Κέφαλος καταστράφηκαν ολοσχερώς. Οι οικίες κατέρρευσαν εκ θεμελίων. Εκτεταμένες ήταν οι ζημιές στην Καρδάμαινα. Μεγάλες καταστροφές υπήρξαν επίσης στη Νίσυρο, στη Λέρο ακόμα και στη Ρόδο αλλά και στα τουρκικά παράλια. Ακόμα και τα νεόδμητα ιταλικά κτίρια υπέστησαν σοβαρές ζημιές. Το δημαρχείο της Κω κατέρρευσε.

Σύμφωνα με δημοσίευμα της εφημερίδας «ΕΘΝΟΣ» στις 3 Μαΐου 1933 (πριν 90 χρόνια σαν σήμερα) που υπογράφει ο απεσταλμένος Κ. Σκαλτσάς: «Δύο ημέρες προ του σεισμού είχαν στερεύσει οι πηγές του νησιού».

Ο Μουσολίνι επιβάλλει στρατιωτικό νόμο

Το δράμα των κατοίκων της Κω δεν είχε τέλος. Το νησί από το 1912 είχε περιέλθει στους Ιταλούς. Ο Τύπος της εποχής, όπως «Το ΕΘΝΟΣ» και ο «Ελεύθερος Άνθρωπος» αναφέρουν πως ο Μπενίτο Μουσολίνι πληροφορείται τα δυσάρεστα γεγονότα και δίνει εντολή για βοήθεια τόσο προς την κυβέρνηση του, όσο και προς τον στρατό αλλά και τον ιταλικό Ερυθρό Σταυρό. Ωστόσο, επιβάλλει και στρατιωτικό νόμο για να αντιμετωπιστούν τα πλιάτσικα από τους εξαθλιωμένους κατοίκους. Πολλοί από αυτούς συλλαμβάνονται και εκτελούνται επί τόπου. Τη νήσο επισκέπτεται άμεσα ο διοικητής Μάριο Λάγκο ο οποίος επιθεωρεί προσωπικώς τα μέτρα ασφαλείας.

Ιταλοί πεζοναύτες και ψωμιά από την Κάλυμνο

Ο Μουσολίνι καλεί σύσκεψη για να δοθεί βοήθεια για ανοικοδόμηση όλων των Δωδεκανήσων. Μέχρι να γίνουν όμως πράξη τα σχέδια του οι κάτοικοι του νησιού βρίσκονται κυριολεκτικά στο έλεος του Θεού και των στοιχείων της φύσης. Σύμφωνα με το «ΕΘΝΟΣ» την επομένη του σεισμού έφτασε στο νησί βοήθεια από την Κάλυμνο με 2.000 άρτους, ενώ κατακλυσμιαία βροχή δίνει τη χαριστική βολή στους κατοίκους και καταστρέφει τους πρόχειρους καταυλισμούς που είχαν στηθεί από τους Ιταλούς πεζοναύτες. Οι Ιταλοί διακομίζουν τους σοβαρά τραυματίες στη Ρόδο για περίθαλψη.

Χάος στο νησί

Παρά τις προσπάθειες της ιταλικής κυβέρνησης να οργανώσει όσο το δυνατόν γρηγορότερα τις υποδομές και να δώσει στους κατοίκους τροφή και νερό για πολλούς μήνες επικρατεί χάος στο νησί. Οι πρώτες ανταποκρίσεις δημοσιογράφων που καταφέρνουν να φτάσουν μία εβδομάδα αργότερα, είναι σοκαριστικές.

Έχουν όλα ισοπεδωθεί

Τα πάντα έχουν ισοπεδωθεί. Εξαθλιωμένοι κάτοικοι περπατούν στο δρόμο αναζητώντας λίγη τροφή και νερό. Ορφανά κλαίνε στο δρόμο. Στο νεκροταφείο του νησιού ο απόλυτος θρήνος. Πολλοί έχουν χάσει τις οικογένειες τους και τους συγγενείς τους. Οι πιο τυχεροί αναγκάζονται να φύγουν προς την Τουρκία παρότι οι συνθήκες δεν ήταν ευνοϊκές 11 χρόνια μετά τα δραματικά γεγονότα στη Μικρά Ασία.

Εκτελείται όποιος κάνει πλιάτσικο

Μετά το αρχικό σοκ η κατάσταση ξεφεύγει από τον έλεγχο. Οι ιταλικές αρχές αντιμετωπίζουν καταστάσεις αναρχίας και πλιάτσικα. Ο Μουσολίνι δίνει εντολή να εκτελείται όποιος συλλαμβάνεται να κλέβει ή να παραβαίνει τους αυστηρούς νόμους που επιβάλλει η ιταλική αστυνομία.

Ο Μουσολίνι για λόγους γοήτρου της μεγάλης Ιταλίας όχι μόνο αρνείται ανθρωπιστική βοήθεια από γειτονικές χώρες και φυσικά και από την Ελλάδα αλλά με διάταγμα του θεωρεί παράνομη πράξη όποια προσπάθεια διεξαγωγής εράνου από τις ελληνικές κοινότητες των γειτονικών νησιών υποστηρίζοντας πως «η μεγάλη Ιταλία μπορεί να δώσει στους πολίτες της ότι αγαθό χρειάζεται».

Βοηθούν οι Έλληνες

Οι δαιμόνιοι Έλληνες, όμως, παρότι ήταν σε κακά χάλια οικονομικά συνδράμουν όπως μπορούν τους πατριώτες των νησιών που έχουν ανάγκη Με κίνδυνο της ζωής τους κάτοικοι από άλλα νησιά των Κυκλάδων και αλλού στήνουν μεταξύ τους ένα τεράστιο δίκτυο υποστήριξης γνωρίζοντας πως παίζουν τη ζωή τους κορώνα γράμματα.

Ελάχιστοι στον Πειραιά

Το πρωί του Σαββάτου 29 Απριλίου, δηλαδή, 6 ολόκληρες ημέρες μετά τον καταστροφικό σεισμό φτάνει στον Πειραιά το ιταλικό πλοίο «Σταμπάλια» που έκανε τη γραμμή Δωδεκάνησα – Πειραιάς. Προς έκπληξη όλων στο βαπόρι υπήρχαν ελάχιστοι Έλληνες καθώς οι Ιταλοί δεν επέτρεπαν τη μαζική φυγή τους από το νησί.

Τραγικές φιγούρες

Τυχερά – άτυχα ήταν τα μέλη της οικογένειας Ζορμπάνου κάτοικοι Κω. «Τους επετράπει ειδικώς να ταξιδέψουν στον Πειραιά επειδή είχαν συγγενείς που θα τους φιλοξενούσαν», γράφει το «ΕΘΝΟΣ». «Ο πάτερ φαμίλιας Ευρυπίδης Ζορμπάνος εφονεύθει από το σεισμό. Στον Πειραιά έφτασε η σύζυγος του Ευλαμπία και τα τρία παιδιά της, η Αλεξάνδρα ετών 5, Κυριάκος ετών 3 και η Μαρία ενός έτους. Ολα τα παιδιά ήταν τραυματισμένα, όπως και η μητέρα της Ευλαμπίας, η Μαρία Καραμούζη η οποία επίσης ήταν τραυματισμένη στο πρόσωπο», γράφει το «ΕΘΝΟΣ» ενώ σύμφωνα με το ρεπορτάζ της 3ης Μαΐου η Κως αριθμούσε 15.000 κατοίκους εκ των οποίων οι 7.000 έμεναν στην πόλη και πλέον 5.000 από αυτούς είναι χωρίς στέγη.

Ο παράδεισος που έγινε κόλαση

«Η Κως, η πατρίς του μεγάλου ζωγράφου της αρχαιότητας Απελλή, εθεωρείτο προτού την καταστροφή ως ένα αληθινόν όνειρον, ως ένα κάδρο που επλαισίωνε την θαυμάσιαν αρμονίαν και την απαράμιλλον ωραιότητα. Εύφορος, υγεινοτάτη και πλούσια… έφερε διαρκώς εις το νουν την μεγάλην ακμήν που είχε εις την αρχαιότητα, οπότε χιλιάδες ασθενών συνέρεον εκεί για να εύρουν την υγείαν των εις τας ιαματικάς πηγάς κυρίως δε εις το Ασκληπιείον το οποίο διήθυνεν ο διασημότερος θεραπευτής και χειρούργος της σημερινής ιατρικής Ιπποκράτης. Από το πρωί της περασμένης Κυριακής όλα είναι μαύρα, πένθιμα και θλίβερά συντρίμια τα οποία είναι αδύνατο να πλησιάσει κανείς λόγω της ανυπόφορου δυσοσμίας που αναδίδουν τα υπ΄αυτά πτώματα των ανθρώπων και των κατοικιδίων ζώων. Οι Ιταλοί στρατιώται και τα εξ ιδιωτών συνεργεία εργάζονται νύχτα μέρα δια την εκσκαφήν και φορούν ειδικές μάσκες για να προστατεύονται από την οσμήν. Λίγο πιο πέρα και σε κατάσταση απελπιστική βρίσκονται 5.000 σεισμοπαθείς που διεσώθησαν».

Μαρτυρική ζωή

«Η ζωή τους είναι μαρτυρική και αξιολύπητος. Κλαίουν και οδύρονται δια την τραγικήν συμφορά που τους βρήκε και αγωνιούν για την τύχην των. Αι καθιζήσεις και αι ρωγμαί της γης που επήλθον εις πολλά σημεία τους τρομάζει περισσότερον. Σε κάθε δόνηση νομίζουν πως το έδαφος θα αποσπασθεί και θα βρεθούν εις την θάλασσαν», αναφέρει το «ΕΘΝΟΣ» της 3ης Μαΐου.

Σκοτώθηκε τη μέρα του γάμου της

Σε άλλο σημείο αναφέρει πως η ιταλική διοίκησης υπολογίζει τις ζημιές σε 100 εκ. λιρέττες, ενώ οι κάτοικοι υπολογίζουν πως οι ζημιές είναι από 150 εκ. λιρέττες έως μισό δισεκατομμύριο.

Μέσα από τα ερείπια ο Τύπος της εποχής καταγράφει συγκλονιστικές ιστορίας. Η Χριστίνα Γεωργουδάκη εφονεύθει ενώ το βράδυ επρόκειτο να τελεστεί ο γάμος της.

Έπεσε ο τρούλος, δράμα στο νεκροταφείο

Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει η αναφορά πως στο ιταλικό Προξενείο στον Πειραιά έφτασε κατάλογος 120 νεκρών αλλά επειδή διαπιστώθηκε πως ο κατάλογος συντάχθηκε από άγνωστο Ιταλό στρατιώτη και είχε πολλά λάθη «αποφασίστηκε να μην ανακοινωθεί η λίστα των θυμάτων». «Μεταξύ των σοβαρά τραυματιών καταλέγονται ο Ιταλός Αστυνόμος της Κω Μπετόνι, ο ράπτης Ι.Στεφανίδης, ενώ σύμφωνα με την εφημερίδα «Ελεύθερος Άνθρωπος» κατέρρευσε ο ναός του νεκροταφείου όπου βρίσκονταν 50 πιστοί. Σώθηκαν την τελευταίαν στιγμήν ο Αρχιμανδρίτης Φιλήμων Φωτόπουλος και οι τρεις ιερείς.

Σκοτώθηκε η διευθύντρια

Κατέρρευσε το ιερό της Αγίας Παρασκευής, ο τρούλος του Αγίου Νικολάου σκοτώνοντας τη διευθύντρια του Παρθεναγωγείου Αρτέμιδα Λουκίδου, ενώ το πανηγυρίζον εξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου έμεινε άθικτο.

Έμειναν όρθιοι οι μιναρέδες

Με ιδιαίτερη έμφαση τονίστηκε το γεγονός πως δεν κατέρρευσαν οι μιναρέδες στα τζαμιά του νησιού. Η βιβλική καταστροφή έδωσε την ευκαιρία στην ιταλική κυβέρνηση να ανοικοδομήσει νέα κτίρια πολλά από τα οποία σώζονται σήμερα σε άριστη κατάσταση.